property rights for children “सुप्रीम कोर्टाच्या ताज्या निर्णयानुसार वडिलांच्या स्वकमाईच्या संपत्तीत (स्वार्जित मालमत्ता) मुलांचा कोणताही हक्क नाही. पैतृक आणि स्वार्जित संपत्तीतला नेमका फरक काय आहे? जाणून घ्या संपूर्ण माहिती या ब्लॉगमध्ये.”
property rights for children
भारतीय कुटुंबामध्ये मालमत्तेवरून वाद हा नेहमीच चर्चेचा विषय राहिला आहे. विशेषतः वडिलांनी मिळवलेल्या मालमत्तेत मुलांचा हक्क किती आहे, यावर अनेक गैरसमज आहेत. परंतु 2025 मध्ये सुप्रीम कोर्टाने दिलेल्या एका ऐतिहासिक निर्णयामुळे यावर स्पष्टता आली आहे.
👉सविस्तर माहितीसाठी क्लिक करा👈
सुप्रीम कोर्टाचा निर्णय काय म्हणतो?
property rights for children सुप्रीम कोर्टाने स्पष्ट केलं आहे की:
“वडिलांनी स्वतःच्या कमाईतून मिळवलेली मालमत्ता (Self-Acquired Property) ही त्यांची वैयक्तिक संपत्ती मानली जाते. या संपत्तीत त्यांच्या मुलांचा स्वयंचलितपणे कोणताही हक्क नाही.”
मिताक्षरा कायदा आणि हिंदू उत्तराधिकार कायदा
भारतामध्ये हिंदू वारसा कायदा (Hindu Succession Act, 1956) लागू आहे, ज्याअंतर्गत मिताक्षरा कायदा एक महत्त्वाचा भाग आहे.
🔸 मिताक्षरा कायद्याअंतर्गत:
- वडिलांची स्वार्जित संपत्ती (Self-earned Property) ही वैयक्तिक मालमत्ता आहे.
- मुलांना या संपत्तीत स्वयंचलितपणे अधिकार मिळत नाही.
- वडील स्वतःच्या इच्छेप्रमाणे ती विकू शकतात, वसियत करू शकतात, किंवा कोणालाही देऊ शकतात.
हे ही पाहा : जमिनीच्या मालकी हक्कासाठी सात महत्त्वाचे पुरावे; आपल्या मालकीचे अधिकार कसे सिद्ध करावेत?
स्वार्जित व पैतृक संपत्तीतील मूलभूत फरक
| घटक | स्वार्जित मालमत्ता | पैतृक मालमत्ता |
|---|---|---|
| मालकीचा स्रोत | वडिलांची स्वतःची कमाई | पूर्वजांकडून वारशाने मिळालेली |
| हक्क | फक्त वडिलांचा | सर्व वारसांचा समान हक्क |
| विक्रीचा अधिकार | वडिलांना पूर्ण अधिकार | सर्व वारसांची संमती आवश्यक |
| वसियत करता येते? | हो | नाही (संपूर्ण अधिकार नसतो) |
| मुलांचा हक्क | नाही | हो (जन्मतःच हक्क मिळतो) |
वडील घरातून मुलाला काढून टाकू शकतात का?
property rights for children होय. जर घर वडिलांनी स्वतःच्या उत्पन्नातून खरेदी केलेले असेल, तर त्या घरात मुलगा किंवा मुलगी कोणताही दावा करू शकत नाही.
सुप्रीम कोर्टाच्या निर्णयानुसार, वडील ही स्वार्जित मालमत्ता आपल्या इच्छेप्रमाणे वापरू शकतात.
👉सुप्रीम कोर्टाचा मोठा निकाल! वडिलांच्या ‘या’ संपत्तीत मुलांचा हक्क नाही👈
वसियत नसल्यास काय?
property rights for children जर वडिलांनी वसियत (Will) केली नसेल, तर संपत्तीचा वाटा हिंदू उत्तराधिकार कायद्याप्रमाणे ठरतो. पण ही प्रक्रिया स्वार्जित मालमत्तेसाठी लागू होत नाही जर ती वसियत नसताना मृत्यू झाला तरच वारसांना वाटा मिळतो.
पैतृक संपत्तीत मुलांचा हक्क
पैतृक संपत्ती म्हणजे काय?
- जी संपत्ती चार पिढ्यांपासून पुढे आली आहे, ती पैतृक संपत्ती (Ancestral Property) मानली जाते.
- या संपत्तीत मुलगा/मुलगी जन्मतःच हक्कदार असतो/असते.
- वडिलांना यामध्ये एकट्याने विक्री किंवा हस्तांतर करण्याचा अधिकार नसतो.
हे ही पाहा : शेजाऱ्याची जमीन आपल्यात आली तर काय करावे?
पैतृक संपत्ती स्वार्जित कधी बनते?
property rights for children जर पैतृक संपत्तीचे सर्व सदस्यांमध्ये बिनविरोध विभागणी झाली आणि त्यानंतर मिळालेला वाटा वेगळा वापरला गेला, तर तो व्यक्तीचा वैयक्तिक मालमत्तेचा भाग बनतो.
विभागणी न झाल्यास, ती अजूनही संयुक्त कुटुंबाची मालमत्ता मानली जाते
काय समजून घेणे गरजेचे आहे?
- स्वार्जित संपत्ती – वडिलांची पूर्ण मालकी
- पैतृक संपत्ती – सर्व सदस्यांची मालकी
- वडिलांनी जर संपत्ती स्वतःच्या कमाईतून घेतली असेल तर त्यात मुलांचा कोणताही हक्क नाही
- वसियत असल्यास त्यानुसार वाटप होईल, नसल्यास उत्तराधिकार कायद्याप्रमाणे
- संपत्ती वाद टाळण्यासाठी, कायदेशीर सल्ला घेणे आवश्यक
हे ही पाहा : “मृत्युपत्र लिहिताना टाळा या 7 चुका – तुमची संपत्ती चुकीच्या हातात जाऊ नये!”
वकील किंवा कायदेतज्ज्ञांचा सल्ला का आवश्यक?
property rights for children जरी सुप्रीम कोर्टाचा निर्णय स्पष्ट असला तरी:
- प्रत्येक संपत्तीचा प्रकार वेगळा असतो
- काही बाबतीत कुटुंबातील सहमती, पूर्वीचे व्यवहार, किंवा वसियत पत्र महत्त्वाची भूमिका बजावते
- त्यामुळे संपत्तीच्या हक्कावर वाद असेल तर कायदेतज्ज्ञाचा सल्ला घेणे गरजेचे आहे
सुप्रीम कोर्टाच्या 2025 च्या निर्णयामुळे वडिलांच्या संपत्तीमध्ये कायदेशीर अधिकार बाबतीत मोठी स्पष्टता आली आहे. वडिलांची स्वार्जित मालमत्ता ही त्यांची वैयक्तिक मालमत्ता असल्याने त्यावर त्यांच्या मुलांचा कोणताही स्वयंचलित हक्क नाही.
परंतु पैतृक संपत्तीच्या बाबतीत मुलांचा जन्मतःच हक्क असतो. या निर्णयामुळे अनेक कुटुंबांतील वादांची निवारण प्रक्रिया अधिक स्पष्ट होईल.
हे ही पाहा : महसूल विभागाच्या महत्वाकांक्षी निर्णयामुळे शेतकऱ्यांच्या वारसांना मिळणार हक्काची जमीन
संबंधित अधिकृत लिंक:
📄 सुप्रीम कोर्ट अधिकृत संकेतस्थळ
📄 हिंदू उत्तराधिकार कायदा – भारत सरकार
📄 इंडिया कोड वेबसाइट